Dikwijls ontstaan problemen bij de vraag of een bepaalde woordcombinatie een samenstelling is of niet.
Samenstellingen worden als regel als één woord geschreven. Ik zie vooral veel dat samenstellingen als twee of meer woorden geschreven worden. Is het nu vrije tijds besteding en nazorg contacten, of vrijetijdsbesteding en nazorgcontacten? Denk je dat eigen woning bezit thuis hoort bij deze zwak begaafde vrouw, of vind je dat eigenwoningbezit thuishoort bij hoogbegaafde kinderen? In al deze voorbeelden is de tweede mogelijkheid de juiste. En wat is in gewone mensen taal een baarmoeder hals kanker onderzoek nu vergeleken bij een open hart operatie? Ook hier hoort alles aan elkaar: baarmoederhalskankeronderzoek en openhartoperatie. Net zo goed als een terug kom dag een terugkomdag moet zijn en het acht uur journaal het achtuurjournaal.
De regel is dus dat samenstellingen aaneengeschreven worden. Een samenstelling is een combinatie van woorden die ook zelfstandig geschreven voorkomen.
Voorbeelden: ademhalen, ingebruikneming, tekortschieten, vijfrivierenroute, volautomatisch.
Vaak worden er verbindingsklanken gebruikt, zoals s of e(n).
- De tussenletter s in bijvoorbeeld dorpskom en eendagsvlieg wordt geschreven als hij gehoord wordt. In heel veel gevallen zijn er daarom twee juiste mogelijkheden:
geluidhinder en geluidshinder.
Een consequent taalgebruik houdt in dat naast geluidhinder niet geluidsoverlast wordt gebruikt.
- De tussenletters e(n) komen voor in woorden als ruggespraak, maneschijn, boekenbon, bessensap en perenboom. De n wordt gebruikt als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met alleen een meervoud op -en.
Op de uitzonderingen (bv. ruggespraak, maneschijn) ga ik hierna nog in.
Let op:
Woorden als groente, keuze en secretaresse hebben (ook) een meervoud op -es. Daarom:
behoefteonderzoek, behoeftepakket, geboorteregeling, gedachtebepaling, groentezaak, hordeloop, keuzemogelijkheid, secondelijm, secretaressecongres, weduwecursus. En zo komen we dus ook op ons normen- en waardesysteem!
Een woord als rijst heeft geen meervoud. Daarom: rijstebrij.
Verdere voorbeelden:
aktetas, bananenschil, bandenpech, beddengoed, behoefteonderzoek, bokkensprongen, brievenweger, brillendoos, flessenmelk, geboortebeperking, gedachtekronkel, geitenkaas, groentewinkel, hartendief, hazenlip, hekkensluiter, hondenbaan, karrenwiel, kattenkop, kerkenraad, kerkenwerk, klassenfeest, klassenleraar, koninginnensoep, krantenartikel, krantenknipsel, kurkentrekker, ladekast, leeuwendeel, notendop, pannenkoek, pannenkoekenhuis, ruggengraat, ruggenmerg, secretaressevergadering, smartengeld, wittebrood (eerste deel is bijvoeglijk naamwoord), zielenheil.
De belangrijkste uitzonderingen zijn:
- hellevuur, koninginnedag, maneschijn, zonnehemel, zonneschijn (zaken die enig in hun soort zijn).
- apetrots, beregoed, reuzeleuk, stekeblind (Het eerste deel van de samenstelling heeft een versterkende betekenis en het geheel van de samenstelling is een bijvoeglijk naamwoord.)
- paardebloem, kattekruid (Het eerste deel is een dierennaam en het tweede een plantkundige aanduiding.)
- kinnebak, ruggespraak (Het eerste deel is een lichaamsdeel en het geheel een versteende samenstelling.)
- bolleboos, flierefluiter, apekool, schattebout (Een van de delen is niet herkenbaar als afzonderlijk woord.)
Let op:
apezuur, bolleboos, dageraad, echtelieden, flierefluiter, kattebelletje, lellebel, paddestoel, takkewijf.
Woorden op -loos krijgen geen n:
bandeloos, belangeloos, besluiteloos, brodeloos, dadeloos, gedachteloos, grenzeloos, kosteloos, krachteloos, nodeloos, rechteloos, straffeloos, vormeloze, vreugdeloze, waardeloze.
Maar:
gewetenloos, levenloos, meedogenloos, wezenloos.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten